“Bunday bo’lishi mumkin emas, — deb o’yladi o’z ichida 18 — yoshli qiz. Keyin u bu gapni ovoz chiqarib aytdi, uning yoshgina yuzidan yosh oqdi. — Bunday bo’lishi mumkin emas. Men bilan emas. Ahir, mening kelajakda qancha rejalarim bor edi. Men institutga kirib, bir kasb egasi bo’lishni, oilam bo’lishini xohlayman. Endi hammasi tugadi. Endi men nima qilaman? Doktor OITSni davosi yo’qmi? Nahot endi bu dunyodan ko’z yumsam?”
Shunga o’xshash holatlar dunyoning turli burchaklarida har kuni ko’plab bo’lib turadi. OITS bilan kasallanganlarning yarmini 15-24yoshgacha bo’lgan yoshlar orasida yuqtirib olish kuzatiladi. Bu kasallik bilan butun dunyoda 12 milliondan ortiq yoshlar aziyat chekyaptilar. Ko’plab kuzatuvlar natijasida, OITS bilan zararlanish xavfiga katta yoshdagi odamlarga nisbatan yoshlar ko’proq moyil ekan. Xo’sh OITSdegani nima o’zi??? SIDA( fransuzcha nom bo’lib, Syndrome dimmunodeficience acquise), yoki AIDS( inglizcha nom bo’lib, Acquire Immune Deficiency Syndrom) –OITS sindromi yoki holati degani. OITS tushunchasi, 1981-yil iyun — iyulda AQSHda hali yangi va ilmiy asoslanmagan kasallikni belgilash maqsadida kiritilgan, va 1983-yilda fransiyalik olim, L.Montane: “Kasallikni qo’zg’atuvchisi odamda immunitet tanqisligi virusi” deya aniqladi. OITS-bu Butun Jahon Sog’liqni Saqlash Tashkilotining muammosidir. Butun Jahon Sog’liqni Saqlash Tashkilotining ma’lumotlariga ko’ra, odamning immun tanqisligi virusi ochilgandan beri OITSdan deyarli 23 million kishi o’lgan, yuqtirib olganlar soni esa 36 milliondan ko’p.
OITS — hamma holda ham amalda o’limga olib keladigan kasallik bo’lib, odam immun tanqisligi virusi (OITV) yuqqanining so’nggi bosqichlarida namoyon bo’ladi. Infeksiya yuqqandan so’ng, ba’zi bir kishilar grippga o’xshash yengilroq kasal bo’ladilar va u 2-5 hafta davom etishi mumkin. Bu davr ichida hujayraviy immunitet sustlashishi va viruslar uqumliligi esa yuqori bo’ladi. Immunitet tizimi tiklanadi va infitsirlangan individda kasallik simptomlari ancha paytgacha ko’rinmaydi, ba’zida bir oy, ba’zida esa bir yil. Bu paytda virus faollashadi va hujayraviy immunitetni izdan chiqaradi. Oldiniga uncha xos bo’lmagan — vazn kamayishi, limfa tugunlarining kattalashuvi, kechqurungi terlash kabi simptomlar kuzatiladi, ulardan so’ng, odatda “hamroh” infeksiya yoki rak belgilari og’ir immun tanqislik tufayli yuzaga keladi. OITS virusi bosh miyaning oq moddasini zararlashi tufayli bemor qo’l — oyoqlaridagi nerv tolalari bo’ylab og’riq seziladi. Ba’zi bemorlarda qo’l-oyoq falaji, xotiraning va aqliy mehnat qobiliyatining pasayishi hollari kuzatiladi.
OITS organizmga qaysi yo’l orqali yuqadi???
— jinsiy aloqalar (ham getero, ham gomoseksual);
— inyeksion yo’l — giyohvandlar tomonidan bitta igna va shprislarning umumiy qo’llanilishi natijasida;
— stomatologik asboblar;
— qon va qon preparatlari (OITV-infeksiyali qonni quyish) orqali;
— yo’ldosh orqali infeksiyaning onadan bolaga yuqishi;
— sun’iy urug’lantirish;
— ona suti.
Britva, pomada va tish cho’tkalari orqali OITSning yuqishi qayd etilmagan bo’lsa-da, shaxsiy gigiyena predmetlari bilan foydalanish zarur. Ba’zi davlatlarda nikohdan o’tishda OITSga antitelalarni majburiy tekshirish tavsiya etiladi. Biz bunday tekshirishni maqsadga muvofiq deb o’ylamaymiz. Bunday tekshirishni pul orqali hal qilib qo’yishadi va kelajakda o’zlari aziyat chekishadi. Hozirgi kunda OITSni davolash, unga qarshi emlash usullari ishlab chiqilmagan. Shu bois, bu kasallikdan saqlanishning asosiy va yagona yo’li sog’lom turmush tarziga rioya qilishdir.
Bu kasallik “Asr vabosi” nomini olgan va 1-dekabr — Umumjahon OITSga qarshi kurash kuni deb e’lon qilingan.
Azizlar, o’z kelajagimizga o’zimiz nuqta qo’ymaylik! Har doim “Biz OITSga qarshimiz” degan shior ostida yashaylik!
Mehribon ALIYOROVA SamQXI I-bosqich talabasi
“Nihol” talabalar san’at va badiiy ijodkorlik klubi a’zosi